vezn-i aher

şiir soldan sağa ve yukardan aşağıya okunduğunda aynı dizelerin çıkması.

vezn-i ahere bir örnek: sanma şâhım herkesi sen sâdıkâne yâr olur herkesi sen dost mu sandın belki ol ağyâr olur sâdıkâne belki ol bu âlemde dildâr olur yâr olur ağyâr olur dildâr olur serdâr olur " yavuz sultan selim han "

yavuz sultan selim'in hikayesi "sanma şahım /herkesi sen / sadıkane / yar olur herkesi sen / dost mu sandın / belki ol / ağyar olur sadıkane / belki ol / alemde bir / dildar olur yar olur / ağyar olur / dildar olur / serdar olur " yavuz sultan selim han'a ait bir beyit. dizelerin ilk kelimeleri yukarıdan aşağıya okunduğunda aynı dizeyi verir.bu tarzda yazılan ilk beyit olduğu söylenmektedir. divan edebiyatında bu özelliğe vezni aher denir. yavuz sultan selim han bu beyiti şah i̇smail'e yazmıştır. hikayesi şöyledir: yavuz şiire, edebiyata ve satranç oynamaya meraklı biridir. aynı şekilde şah i̇smail'de de bu özellikler vardır. sarayında ünlü şairleri barındırır ve çok iyi satranç oynar. bunu bilen yavuz şahın şahın bu özelliğinden yararlanmak ister. tebdili kıyafetle (gezgin bir abdal kılığında) şahın ülkesine gider. hanlarda , kervansaraylarda satranç oynayarak önüne geleni yener. haber şaha ulaşır. şah der ki çağırın birde benimle oynasın. yavuz şah'ı da yener. şah sinirlenir ve yavuz'a der ki: " sen edep nedir bilmez misin? hiç şahlar mat edilir mi?" elinin tersiyle yavuza bir tokat atar. şahın kızdığını anlayan yavuz onu yücelten şiirler okumaya başlar. i̇şte şahın huzurundan ayrılırkende bu şiiri okur. ancak şah i̇smail hala onun yavuz sultan selim olduğunu anlamamıştır. yavuz yediği tokatın acısını unutmaz. birkaç sene sonra çaldıran'da şah i̇smail'i yener ve ona bir mektup gönderir. mektupta o günkü tokadın acısını aldığını söyler ve ilave eder: " atacaksan tokadı böyle atacaksın. -alıntı-

t: bir metinde ibareleri tekrar kullanarak, söz dizimi bakımından yeni ifadeler üretme sanatı olan vezn-i aher, matris şiir olarak da bilinmektedir. çoğunlukla aruzun uzun kalıpları tercih edilmektedir. ilk mısrada geçen kelime ya da kelime guruplarının diğer mısralarda değişik yerlerde yer almasından dolayı bir döngü oluşturmaktadır. vezn-i aherde her dize, ilk üçü birbiriyle kafiyeli dört eşit parçaya bölünmüştür. her parça, ardından gelen dizelerin başında tekrarlandığı gibi, diğer parçalar da aynı dizede birbirini izler. metinde kelimeler yalnızca bir dizede değil, aynı zamanda yukarıdan aşağıya ve çarpraz olarak da anlamlı birer ifade oluşturur. en güçlü örneklerini osmanlı türkçesiyle vermiş olan vezn-i aher, günümüz şiirlerinde pek tercih edilmemektedir. --- spoiler --- âdetidir / bî-vefâ her / gördüğüyle / yâr olur bî-vefâ her / câ-yı dilber / nâ’il-i / ağyâr olur gördüğüyle / nâ’il-i / seyr-i gül-i / gülzâr olur yâr olur / ağyâr olur / gülzâr olur / pür-hâr olur --- spoiler --- bu türde verilmiş şiirlerin en bilineni yavuz sultan selim’in, şah ismail’e yazdığıdır. link. --- spoiler --- sanma şahım / herkesi sen / sadıkâne / yâr olur herkesi sen / dost mu sandın / belki ol / ağyâr olur sadıkâne / belki ol / alemde bir / dildâr olur yâr olur / ağyâr olur / dildâr olur / serdâr olur --- spoiler ---